Η εστιασμένη στον άνθρωπο φροντίδα

Η παροχή φροντίδας από τον επαγγελματία υγείας προς τον ασθενή είναι σημαντικό να χαρακτηρίζεται τόσο από αποτελεσματική αντιμετώπιση των προβλημάτων υγείας αλλά και από ευγένεια, συμπόνια, και μια τάση να λαμβάνονται υπόψη οι πεποιθήσεις, οι ανάγκες και οι επιθυμίες του ασθενή. Μέχρι και πριν περίπου 50 έτη, κυρίαρχο στην παροχή φροντίδας ήταν το ιατρικό μοντέλο. Το ιατρικό μοντέλο έθετε τον επαγγελματία υγείας ως τον “ειδικό” για την υγεία του ατόμου, μη λαμβάνοντας υπόψη τις προσωπικές αντιλήψεις, τις συνήθειες, την κουλτούρα και τις επιθυμίες του ατόμου. Κατά τη δεκαετία του 1980 ξεκίνησε ένα κίνημα αλλαγής της κουλτούρας φροντίδας προκειμένου να βελτιωθεί η ποιότητα φροντίδας που λαμβάνουν τα άτομα, αλλά και να βελτιωθεί η ποιότητα ζωής τους. Ο κύριος στόχος του κινήματος ήταν η μεταστροφή από το «ιατρικό μοντέλο» σε ένα ολοκληρωμένο και ολιστικό μοντέλο που αναγνωρίζει όλες τις πτυχές του ανθρώπου.

Η εστιασμένη στον άνθρωπο φροντίδα έχει περιγραφεί ως μια μορφή φροντίδας κατά την οποία δημιουργείται μια θετική σχέση που χαρακτηρίζεται από σεβασμό στις επιθυμίες, στην προσωπικότητα αλλά και την προσωπική ιστορία του ασθενούς, προτροπή για συμμετοχή σε ενδιαφέρουσες δραστηριότητες και ενθάρρυνση μιας συνολικής αίσθησης ευημερίας. Το μοντέλο αυτό αποτελεί μια μορφή εξατομικευμένης φροντίδας που καθοδηγείται από τις ιδιαίτερες προτιμήσεις του ατόμου, και μπορεί να εφαρμοστεί σε οποιοδήποτε πεδίο παροχής φροντίδας, και ιδιαίτερα, σε κέντρα μακροχρόνιας φροντίδας, όπως είναι οι μονάδες φροντίδας ηλικιωμένων. Λαμβάνοντας τη φροντίδα αυτή, το ίδιο το άτομο συμμετέχει ενεργά στη λήψη αποφάσεων και στον σχεδιασμό του πλάνου φροντίδας του, πληροφορείται και εκπαιδεύεται συνεχώς, αλλά και παρέχει ανατροφοδότηση στους επαγγελματίες υγείας σχετικά με την ποιότητα της φροντίδας που λαμβάνει. Αντίστοιχα, οι επαγγελματίες υγείας βρίσκονται σε συνεχή επικοινωνία με το άτομο και την οικογένειά του, επανεξετάζουν το πλάνο φροντίδας και τους στόχους του και επενδύουν στην ολοένα και καλύτερη εκπαίδευσή τους.

Ο όρος εστιασμένη στον άνθρωπο φροντίδα συχνά συγχέεται με τον όρο εστιασμένη στον ασθενή φροντίδα. Ο όρος εστιασμένη στον ασθενή φροντίδα αναφέρεται στην παροχή φροντίδας που στόχο έχει την διατήρηση της λειτουργικότητας του ατόμου, ενώ ο όρος εστιασμένη στον άνθρωπο φροντίδα στοχεύει στη διατήρηση μιας ζωής με νόημα για το ίδιο το άτομο. Ενώ ο ένας όρος δεν αποκλείει τον άλλον, η εστιασμένη στον άνθρωπο φροντίδα επεκτείνει την έννοια της εστιασμένης στον ασθενή φροντίδας υιοθετώντας μια πιο συνολική οπτική για το άτομο.

Οφέλη της εστιασμένης στον άνθρωπο φροντίδας

Τα άτομα που λαμβάνουν τη προσωποκεντρική φροντίδα σε κέντρα μακροχρόνιας φροντίδας έχει αποδειχθεί πως αξιολογούν ως ιδιαίτερα σημαντικά τη τακτική επικοινωνία με την οικογένεια και τους φίλους τους, την επιλογή του φαγητού, των ωρών διασκέδασης και του μπάνιου, την επιλογή δραστηριοτήτων που τους ευχαριστούν, όπως η μουσική και η παρακολούθηση τηλεόρασης και τον σεβασμό στην ιδιωτικότητά τους. Επιπλέον, οι σχέσεις τους με τους επαγγελματίες υγείας αποτελούν κύριους παράγοντες που συμβάλλουν στην ικανοποίησή τους, και έτσι επιθυμούν οι εργαζόμενοι να αφιερώνουν περισσότερη προσοχή και χρόνο στους ίδιους, στις αποφάσεις τους για την καθημερινότητα, να ακούν ενεργητικά και να προσπαθούν να τους καταλάβουν, αλλά και να δομήσουν μια ασφαλή σχέση μαζί τους.

Μια σειρά θετικών επιδράσεων του μοντέλου φροντίδας που εστιάζει στον άνθρωπο έχουν αναδειχθεί από πρόσφατες μελέτες. Σε μονάδες μακροχρόνιας φροντίδας, η εφαρμογή του μοντέλου, καλλιέργησε ένα περιβάλλον σεβασμού και ειλικρίνειας, και μια συνολική θετική εμπειρία για τα άτομα, αύξησε την ποιότητα ζωής αλλά και την ποιότητα της φροντίδας που λαμβάνουν και είχε θετική επίδραση στη σωματική υγεία. Η κάλυψη των προσωπικών αναγκών και επιθυμιών των ατόμων φαίνεται, επίσης, να οδηγεί σε αίσθημα ασφάλειας, άνεση, ανεξαρτησία, αυτονομία και αίσθηση ελέγχου. Επιπλέον, η συμμετοχή σε οικείες δραστηριότητες που έχουν νόημα για τα άτομα προωθεί την αίσθηση της επίτευξης, της συνεισφοράς και της συμμετοχικότητας. Συνολικά, η φροντίδα που βασίζεται στον ίδιο τον άνθρωπο και καθοδηγείται από τις ανάγκες και προτιμήσεις του είχε σημαντική επίδραση στη μείωση του αρνητικού συναισθήματος, στη μείωση της περιορισμένης εμπλοκής και ενασχόλησης σε δραστηριότητες, στο αίσθημα της λύπης και της μοναξιάς και, τέλος, στη σύγχυση, ιδιαίτερα σε ασθενείς με άνοια.

Ιδιαίτερα σε άτομα με άνοια, η εφαρμογή του μοντέλου έχει αποδειχθεί πως μπορεί να είναι ιδιαίτερα ωφέλιμη και συμβάλλει στη διατήρηση μιας θετικής σχέσεις με το προσωπικό. Οι ηλικιωμένοι ασθενείς με άνοια φαίνεται πως μπορούν ευκολότερα να συνεργαστούν με τους επαγγελματίες υγείας, να συμμετέχουν ενεργά στις συζητήσεις, να ζητούν διευκρινίσεις και να μιλήσουν με ευγένεια.

Η προσωποκεντρική φύση της φροντίδας στα κέντρα μακροχρόνιας φροντίδας φαίνεται να συνεισφέρει σημαντικά και στην ικανοποίηση του προσωπικού από την εργασία. Από την άλλη, η ικανοποίηση από την εργασία είναι δυνατόν εξίσου να αυξάνει τις πιθανότητες καλύτερης εφαρμογής των αρχών και πρακτικών της φροντίδας εστιασμένης στον άνθρωπο.

Προϋποθέσεις εφαρμογής του μοντέλου

Η εστιασμένη στον άνθρωπο φροντίδα έχει απασχολήσει ιδιαίτερα τους επαγγελματίες υγείας και τα σημαντικά οφέλη της τονίζουν την ανάγκη για αλλαγές στα κέντρα μακροχρόνιας φροντίδας. Η ηγεσία στα κέντρα μακροχρόνιας φροντίδας αποτελεί σημαντικό παράγοντα για την επιτυχημένη εφαρμογή της προσωποκεντρικής φροντίδας. Απαραίτητη είναι η δέσμευση των υπευθύνων, η πρόθεση για αλλαγή της κουλτούρας της μονάδας, αλλά και η ενδυνάμωση και υποστήριξη του προσωπικού που παρέχει τη φροντίδα. Άλλοι παράγοντες που διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο και σχετίζονται με τη συνολική λειτουργία των κέντρων μακροχρόνιας φροντίδας είναι οι προσαρμογές στους χώρους της μονάδας, ώστε να δημιουργηθεί ένα κλίμα που μοιάζει με αυτό ενός σπιτιού, το σταθερό και υγιές εργασιακό περιβάλλον και οι επαρκείς πόροι. Η εκπαίδευση του ιατρονοσηλευτικού προσωπικού φαίνεται να διευκολύνει ιδιαίτερα τον ρόλο τους αλλά και να οδηγεί σε υψηλότερη παροχή φροντίδας.

Γίνεται σαφές πως αυτός ο τύπος φροντίδας μπορεί να δημιουργήσει μια θετικότερη εμπειρία σε άτομα που τη λαμβάνουν, να διαφυλάξει την αίσθηση ταυτότητας αλλά και ατομικότητας του ατόμου και να διατηρήσει ή ακόμα και να ενισχύσει την ποιότητα ζωής του.

Το παρόν άρθρο δεν αποτελεί και δεν υποκαθιστά ιατρική συμβουλή, διάγνωση ή θεραπεία. Οι πληροφορίες παρέχονται υπεύθυνα από αξιόπιστες πηγές για ενημερωτικούς σκοπούς.

Γράφει η: Χρύσα Γρηγοροπούλου, Ψυχολόγος, MSc Health Psychology